از مهمترين نقشهاي هورمونهاي تيروئيدي در بدن تنظيم متابوليسم و سوختوساز است. اين هورمونها تقريباً همه بافتهاي بدن را تحت تأثير قرار ميدهند. در كمبود هورمونهاي تيروئيدي سرعت بسياري از عملكردهاي بدن كاهش مييابد. در اين شرايط ابتدا سرعت متابوليسم كاهش مييابد كه علت اصلي افزايش وزن در افراد مبتلا است. سپس كاهش سطوح هورمونهاي تيروئيدي ميتواند توليد برخي مواد شيميايي در سيستم عصبي و مغز را تحت تأثير قرار دهد و موجب علائمي مانند خستگي، افسردگي، اضطراب، كاهش تمركز، اختلال حافظه و اختلالات خواب شود. همچنين در اين شرايط آنزيمهاي گوارشي به خوبي عمل نميكنند و در نتيجه موجب اختلال در هضم غذا، ناراحتي معده، سوزش سر دل يا يبوست ميشوند.
هورمون انسولين كه مسئول تنظيم سطح قند خون است، نيز ميتواند تحت تأثير قرار بگيرد. به همين دليل بسياري از افراد دچار كمكاري تيروئيد نوساناتي را در قند خون تجربه ميكنند. كمكاري تيروئيد همچنين ميتواند باعث كاهش عملكرد سيستم ايمني، خشكي پوست، خشكي و نازك شدن موها، كاهش فشارخون و ضربان قلب، عدم تحمل سرما، افزايش كلسترول، احتباس مايعات در بدن، اختلالات قاعدگي و باروري و دردهاي عضلاني – مفصلي شود. به دليل گستردگي علائم و تأثيرات عملكرد تيروئيد بر ارگانهاي مختلف، كمكاري تيروئيد ميتواند سلامت جسمي و رواني افراد را تحت تأثير قرار دهد و درمان آن اهميت بسياري دارد.
تأثير انواع زيادي از مواد مغذي در عملكرد مناسب تيروئيد به خوبي شناخته شده است. يكي از اين مواد «يد» است. از آنجايي كه عنصر يد در توليد هورمونهاي تيروئيدي نقش حياتي دارد، تأمين كافي اين ماده مغذي در سلامت و كارايي غده تيروئيد اهميت زيادي دارد. از طرف ديگر براي حفظ سلامت و به منظور دريافت مناسب ويتامينها تنوع در دريافت غذاها توصيه ميشود. كمبود برخي انواع ويتامينها و مواد معدني در كمكاري تيروئيد موثر هستند و از طرف ديگر ابتلا به كم كاري تيروئيد، باعث ميشود ويتامينها و مواد معدني مصرف شده به خوبي در بدن مورد استفاده قرار نگيرند.
از جمله ريزمغذيهاي ذكر شده در اين رابطه ميتوان به ويتامينهاي A، E، D، ويتامينهاي گروه B، آهن، كلسيم، منيزيم، سلنيوم و روي اشاره كرد. طيف گسترده ويتامينها و مواد معدني مرتبط با عملكرد تيروئيد و اختلالات ناشي از آن نشان ميدهد دريافت كافي اين مواد ترجيحاً از طريق مصرف غذاهاي مغذي و متنوع و در صورت نياز از طريق مكملهاي غذايي اهميت ويژهاي هم در رفع اين اختلال تيروئيدي و هم در بهبود متابوليسم خود اين مواد مغذي در بدن دارد.
بهطور كلي، رژيم غذايي مخصوصي براي كم كاري تيروئيد وجود ندارد. اگرچه ادعاهاي تجاري زيادي در اين زمينه موجود است كه پرهيز يا مصرف غذاها يا مكملهاي خاص ميتوانند باعث پيشرفت چشمگير و بهبود در عملكرد تيروئيد شوند. بر اساس شواهد علمي موجود پيشنهاداتي براي بهبود رژيم غذايي و اثرات مثبت ناشي از آن در اين بيماران وجود دارد: برخي انواع سبزيجات مانند گلكلم، بروكلي، كلم بروكسل، دانه خردل، تربچه، شلغم و لوبياي سويا، داراي خواص ضد تيروئيدي هستند. البته در افراد سالم مصرف اين مواد باعث ايجاد كم كاري تيروئيد نميشود، مگر فرد دچار كمبود يد باشد.
پخت اين مواد ميتواند با تغيير ساختار برخي آنزيمهاي موجود در آنها، اثرات ضد تيروئيدي آنها را از بين ببرد. غذاهاي فراوري شده و كربوهيدراتهاي تصفيه شده مانند نان و آرد فاقد سبوس و تنقلات شناخته شده از نظر محتواي تغذيهاي فقير ميباشند و ميتوانند منجر به مقاومت به انسولين و اختلالات هورموني شوند. در مقابل غلات كامل مانند نانهاي سبوس دار و همچنين سبزيجات مختلف علاوه بر اثرات سير كنندگي در كنترل قند خون موثر ميباشند. مصرف غذاهاي غني از ويتامينهاي گروه B، آهن و آنتياكسيدانها، مانند غلات كامل و سبزيجات تازه و ميوههايي مانند انواع توتها و گيلاسها، گوجه فرنگي و … توصيه ميشود. مصرف اسيدهاي چرب ضروري شامل اسيدهاي چرب امگا-3 و امگا-6 ميتوانند در بهبود علائم ناشي از كمكاري تيروئيد مانند اختلالات پوست، مو و ناخنها و همچنين بهبود عملكرد مغز و افزايش سطح انرژي فرد اثرات مثبتي داشته باشند. منابع اسيدهاي چرب امگا-3 شامل گردو، دانه كتان، ماهيهاي چرب آبهاي سرد مانند سالمون (آزاد) و كاد ميباشد.
اسيدهاي چرب امگا-6 نيز عمدتاً در دانهها و مغزهاي گياهي وجود دارند. مصرف تنها چند وعده ماهي يا مغز دانهها ميتوانند تأمين كننده مقادير كافي از اين چربيها براي بدن باشند. سلنيوم در تشكيل شكل فعال هورمونهاي تيروئيدي و متابوليسم يد نقش مهمي دارد. غذاهاي غني از سلنيم شامل دانه گندم، غذاهاي دريايي، كليه، جگر، گوشت و ماكيان، دانه آفتابگردان و مغز دانهها ميباشند. نكته مهمي كه بايد به آن توجه شود اين است كه فرد مبتلا به كم كاري تيروئيد تنها زماني مجاز به استفاده از مكمل يد است كه پزشك استفاده از آن را توصيه كرده باشد، زيرا اين ماده تنها زماني موثر است كه كم كاري تيروئيد ناشي از كمبود يد باشد، كه در حال حاضر در دنيا و به ويژه در ايران به علت مكمل ياري نمك با يد، كمكاري تيروئيد ناشي از كمبود يد نادر است. مصرف يد به ميزان زياد ميتواند خود باعث تشديد اختلالات تيروئيد شود.
همانطور كه ذكر شد ميزان متابوليسم پايه بدن در كم كاري تيروئيد كاهش مييابد. به همين علت به موازات كاهش توانايي بدن براي توليد هورمونهاي تيروئيدي احتمال افزايش وزن بيشتر ميشود. از طرف ديگر تجمع مايعات در بدن در اين افزايش وزن نقش دارد. افزايش وزن در كمكاري تيروئيد معمولاً به آهستگي و به تدريج رخ ميدهد و در خيلي از مواقع حتي احتمال ارتباط آن با وضعيت عملكرد تيروئيد نيز داده نميشود. تغيير ساختار واسطههاي شيميايي مغز، افسردگي، پرخوري، استرس و اختلال در تعادل هورموني ميتوانند در افزايش وزن موثر باشند.
البته بايد در نظر داشت كه افزايش وزن صرفنظر از كمكاري تيروئيد با فاكتورهاي ديگري مانند افزايش دريافت مواد غذايي، كاهش فعاليت بدني و سبك زندگي نادرست افراد نيز ارتباط دارد. مقاومت متابوليك و مقاومت به انسولين از جمله مهمترين اختلالات مرتبط با كمكاري تيروئيد هستند كه منجر به افزايش وزن ميشوند. اطلاع از ميزان فشارخون، سطح كلسترول و قند خون و سطح هورمونهاي تيروئيدي همه از جمله اطلاعاتي هستند كه در كمك به كنترل وزن افراد بسيار موثر ميباشند. بايد توجه داشت براي جبران افزايش وزن ناشي از كمكاري تيروئيد حذف وعدههاي غذايي و محدوديت شديد انرژي نادرست است. شواهد موجود نشان دادهاند حذف وعدههاي غذايي به علت محدوديت انرژي دريافتي، كربوهيدراتها و مواد مغذي ميتوانند به ميزان زيادي باعث كاهش عملكرد هورمونهاي تيروئيدي شوند.
بهطور كلي انتظار ميرود در افراد مبتلا به كمكاري تيروئيد با شروع درمانهاي مورد نياز روند كاهش وزن آغاز شود، البته طبيعي است كه در برخي از افراد سرعت كاهش وزن كمتر از حد انتظار باشد. در نظر گرفتن يك دوره زماني طولاني براي كاهش وزن در چهارچوب يك اصلاح كلي در سبك زندگي فرد براي يك كاهش وزن موفق در كنار درمان دارويي براي افراد مبتلا مورد نياز است. ورزش كردن و فعاليت فيزيكي نيز در زمان كم كاري تيروئيد علاوه بر كاهش استرس منجر به بهبود متابوليسم بدن و تسهيل كاهش وزن ميشود.